Adem Çelik

Adem Çelik

Mail: [email protected]

TÜRKÇEDE YANLIŞ KULLANIMLAR 1

(AÇIŞ KONUŞMASI MI, AÇILIŞ KONUŞMASI MI? – SATLIK MI, SATILIK MI?)

 

            Dilimizde yazılışları ve anlamları karıştırılan onlarca sözcük veya sözcük grupları var.  Araştırırsak, günlük hayatımızda bu sözcük veya sözcük gruplarını çok kullandığımızı görebiliriz. Kiminin anlamını bilmeyiz, kiminin de yazılışını karıştırırız. Bu konularda en büyük kaynak TDK’dir. TDK’yi dikkate almamız gerekir.  Karıştırılan sözcük gruplarından en önemlisi “açış konuşması – açılış konuşması” dır. Birçok anma veya kutlama törenine katıldım, bu törenlerde sunucuların şu ifadeleri dikkatimi çekti: “Açılış konuşmasını yapmak üzere falancayı kürsüye davet ediyorum.” diyor. Bu nasıl bir kullanımdır anlamıyorum. Bir mağazanın açılışını mı yapıyorsun? Törenlerde sunuculuk yapanların birçoğu da Türkçe veya Türk dili edebiyatı öğretmenidir. Bakalım TDK bu konuda ne diyor:

açış konuşması: 
Bir töreni, bir toplantıyı başlatmak için yapılan konuşma

açılış konuşması:

 Herhangi bir kurum, kuruluş, mağaza vb.nin açılması sırasında yapılan konuşma

Demek ki ‘açış konuşması’, bir toplantıyı, töreni başlatmak için yapılan konuşma; ‘açılış konuşması’ ise bir kurum, kuruluş, mağaza vb.nin açılışı sırasında yapılan konuşmadır. Törenlerde sunuculuk yapanların dikkatine!

Diğer bir yanlış kullanım ise ‘satlık- satılık’ sözcükleridir. Bu konuda da TDK ‘satlık’ kullanımının yanlış olduğunu ifade etmektedir. Gramer açısından ‘satlık’ kelimesini inceleyelim:

Sat-lık : -lık eki fiillere gelmez. Yanlışlık buradan başlamaktadır.

            ‘Satılık’ kelimesinin TDK’deki anlamı: Satışa çıkarılmış olandır.
Doğru kullanımın ‘satılık’ kelimesi olduğu görülmektedir. Ancak bunda da ekine köküne ayırma konusunda kafalar karışıktır. Muharrem Ergin ve Zeynep Korkmaz’ın kitaplarında ‘-lIk’ ekiyle ilgili kullanımın açıklaması yapılmış, ‘satılık’ kelimesine örneklerde rastlanmamıştır. Tahsin Banguoğlu’nun Türkçenin Grameri adlı kitabında şu şekilde geçmektedir:

 –lik Adları:

“Çok işlek eklerimizden biri olan ‘-lik’ (Eski Türkçe -lik) bir çekim ekini andıran bir kullanışa sahiptir. Adlara gelip için takısı anlatımında bir içinlik hali (destinatif) meydana getirir (Elli kuruşluk bilet, üç günlük iş, yarınlık çay şekeri var.) Üretim eki olarak -lik çok çeşitli anlatımlarda görülür.”

  1. Çekim eki anlatımına uygun olarak adlara gelip içinlik sıfatlar (ön adlar) yapar:

yazlık şapka, bayramlık elbise, dolmalık biber, yemeklik, turşuluk, gömleklik, tohumluk, müsveddelik, kiralık, satılık.

Bu ifadeler ışığında ‘satılık’ kelimesindeki ‘-lIk’ eki ile  ‘kiralık’ kelimesindeki ‘-lIk’ ekinin aynı işlevde olması gerekir. Çünkü ‘satılık’ satışa çıkarılmış olan; ‘kiralık’ ise kiraya verilecek olan anlamındadır. Bu ekin sadece isimlere geldiğini düşündüğümüzde ‘satılık’ sözcüğünün ‘-lık’ ekinden önceki gövdesinin isim olması gerekir. Tekrardan TDK’ye döndüğümüzde ‘satı’ ismine rastlamaktayız.

Satı:Satma işi, satış

  Öyle ise kelimeyi ekine köküne ayırmak istersek:

Sat-ı-lık: sat (fiil kökü )- ı (fiilden isim yapım eki)- lık (isimden isim yapım eki) şeklindedir.

Neden şu şekil değil dediğinizi duyar gibiyim: sat-ıl-ık

‘Ik’ eki genelde kök üzerine gelir. Örneğin, büyü-k, ışı-k, ılı-k, sap-ık,…

Lütfen, Türkçemizi güzel ve doğru kullanmaya çalışalım!

 

Ana Sayfa
Web TV
Foto Galeri
Yazarlar